Châu Á đối mặt khủng hoảng dân số

Là cụm từ thường được dùng để chỉ tình trạng già hóa dân số nhanh chóng tại các quốc gia, “cơn sóng thần màu xám” đang lan rộng ở nhiều quốc gia châu Á, đặt ra thách thức lớn cho kinh tế, xã hội.

Các nền kinh tế lớn ở Đông Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc đều đang đối mặt cuộc khủng hoảng nhân khẩu học nghiêm trọng, khi tỷ suất sinh (số con trung bình một người phụ nữ sinh ra trong đời) giảm xuống mức kỷ lục.

Tại Nhật Bản, tỷ suất sinh năm 2024 là 1,15, đánh dấu mức thấp kỷ lục trong ba năm liên tiếp. Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản công bố số liệu cho thấy, tổng số trẻ được sinh ra trong năm 2024 lần đầu giảm xuống dưới ngưỡng 700.000 trẻ, còn 686.061 trẻ. Thực trạng này phản ánh xu hướng trì hoãn kết hôn và sinh con ngày càng phổ biến trong xã hội Nhật Bản.

Tỷ suất sinh năm 2024 tại Hàn Quốc là 0,75. Dù tăng nhẹ so với mức 0,72 năm 2023 nhờ số lượng kết hôn tăng, nhưng đây vẫn là quốc gia duy nhất trong Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) có tỷ suất sinh dưới mức 1. Tại Trung Quốc, số trẻ được sinh ra trong năm 2024 là 9,54 triệu, chỉ bằng một nửa so với năm 2016.

Các nền kinh tế Đông Á đối mặt với mức sinh thấp do tình hình kinh tế khó khăn của người trẻ, giá nhà đất tăng cao ở khu đô thị, lo ngại chi phí giáo dục và nuôi con cao. Gánh nặng việc nhà và chăm con chủ yếu do phụ nữ đảm nhận cũng là nguyên nhân quan trọng.

Khu vực châu Á-Thái Bình Dương đang có tốc độ già hóa dân số nhanh. Theo Ủy ban Kinh tế xã hội châu Á-Thái Bình Dương của Liên hợp quốc (UNESCAP), tổng số người từ 60 tuổi trở lên ở khu vực sẽ tăng hơn hai lần, từ 13,6% dân số năm 2020 lên 25% vào năm 2050. Thái Lan được cảnh báo sẽ trở thành xã hội siêu già vào năm 2029.

Già hóa dân số tạo ra “vòng luẩn quẩn” nguy hiểm. Tỷ lệ người cao tuổi tăng nhanh trong khi số trẻ được sinh ra giảm mạnh, lực lượng lao động sụt giảm buộc các nước phải kéo dài tuổi nghỉ hưu. Việc người lớn tuổi tiếp tục làm việc khiến người trẻ khó tìm được việc làm ổn định hoặc chỉ có việc lương thấp, dẫn đến xu hướng trì hoãn kết hôn và sinh con. Điều này lại càng làm giảm tỷ lệ sinh, đẩy nhanh quá trình già hóa. Bên cạnh đó, già hóa dân số và mức sinh thấp còn gây áp lực lớn lên hệ thống lương hưu, y tế khi ngày càng nhiều người cần chăm sóc trong khi nguồn đóng góp từ lực lượng lao động trẻ co hẹp, đe dọa sự phát triển bền vững của các quốc gia.

Nhiều nước đã đưa ra giải pháp khuyến sinh, Chính phủ Trung Quốc đề xuất miễn phí từng bước học phí giáo dục mầm non. Tại Nhật Bản, cuối năm 2023, chính phủ đưa ra chiến lược “Tương lai trẻ em”, với mục tiêu nâng cao thu nhập cho thế hệ trẻ và hỗ trợ các hộ gia đình có con nhỏ. Tuy vậy, mức sinh giảm sâu hiện nay đặt ra câu hỏi về hiệu quả thực tế các chính sách này. Theo một số chuyên gia, các khoản trợ cấp nuôi con chủ yếu dùng chi trả chi phí giáo dục cho con đầu lòng, cho nên khó có thể dẫn đến tăng số trẻ được sinh ra.

Lập các kế hoạch toàn diện từ sớm giúp các nước chủ động thích ứng với xu hướng nhân khẩu học, nắm bắt cơ hội xây dựng xã hội thịnh vượng bền vững. Bên cạnh việc triển khai các biện pháp khuyến sinh đồng bộ, các nước cần bảo đảm sự tham gia tích cực của người cao tuổi nhằm tận dụng những lợi ích già hóa dân số mang lại, phát huy mọi nguồn lực cho xây dựng đất nước.