Khai thác tiềm năng kinh tế từ rừng

Tính đến 31/12/2024, diện tích rừng trên cả nước là 14.874.302ha, trong đó rừng tự nhiên là 10.133.952ha, rừng trồng là 4.740.350ha. Tỷ lệ che phủ toàn quốc là 42,03%.

Theo TS Chử Văn Lâm - Phó Chủ tịch thường trực Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam, mục tiêu của Việt Nam là duy trì tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc ổn định từ 42% đến 43%, mỗi năm trồng thêm khoảng 238.000ha rừng và tìm cách phục hồi rừng tự nhiên để chống biến đổi khí hậu. Về giá trị kinh tế của rừng nằm ở việc cung cấp gỗ, cùng các sản phẩm lâm sản ngoài gỗ, góp phần tạo ra nguồn thu nhập quan trọng cho con người, cũng như nền kinh tế.

Số liệu từ Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy, năm 2024, xuất khẩu gỗ và lâm sản đạt trên 17,2 tỷ USD, tăng 18,9% so với năm 2023, vượt 13,1% so với kế hoạch năm 2024. 4 tháng đầu năm 2025, giá trị xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 5,2 tỷ USD, tăng 5,8% so với cùng kỳ năm 2024. Kết quả này cho thấy dư địa xuất khẩu gỗ còn rất lớn, trong khi thị trường tiếp nhận sản phẩm gỗ của nước ta khá đa dạng, đa số là các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu… Nguồn cung gỗ cho thị trường thời gian qua cũng khá dồi dào, chủ yếu đến từ diện tích rừng trồng, rừng sản xuất trong nước.

Còn về nguồn thu từ dịch vụ môi trường rừng (DVMTR), thì năm 2024 đã đạt trên 3.760 tỷ đồng. Đặc biệt, với tiềm năng tạo tín chỉ carbon rất lớn từ rừng, Việt Nam có thể khai thác được lợi thế kinh tế đáng kể nếu tận dụng được cơ hội này. Hiện Việt Nam có hơn 14,8 triệu hecta rừng, đạt tỷ lệ che phủ 42,03% và có thể tạo ra khoảng 50 - 70 triệu tấn tín chỉ carbon rừng dôi dư, tạo nguồn thu lên đến hàng nghìn tỉ đồng nếu xuất khẩu thành công. Trong khi đó, đại diện của Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Việt Nam (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho hay, bên cạnh đóng góp vào nguồn thu ngân sách, một phần nguồn kinh phí thu từ DVMTR được đầu tư trở lại để trồng rừng, hỗ trợ người dân đang quản lý rừng. Nguồn kinh phí này giúp cải thiện sinh kế, nâng cao đời sống người dân vùng rừng và các hộ nhận khoán.

Để tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế từ rừng, Chính phủ đã cho phép người dân được khai thác dưới tán rừng để trồng cây dược liệu hoặc phát triển du lịch sinh thái... Nhiều tỉnh đã tập trung phát triển cây dược liệu trong rừng theo phương thức lâm, nông kết hợp, góp phần nâng cao thu nhập, ổn định đời sống cho người dân.

Theo đánh giá của các chuyên gia, tiềm năng kinh tế từ rừng của Việt Nam được đánh giá là rất lớn. Vậy nhưng để khuyến khích người dân tham gia phát triển sản xuất kinh tế rừng, cần phải có những giải pháp tháo gỡ vướng mắc và chính sách rõ ràng, từ đó thì mới có thể gia tăng nguồn thu từ rừng, gắn với bảo vệ, phát triển rừng bền vững. Có thể kể đến hạn chế trong chính sách, cũng như thực hiện chính sách chi trả DVMTR khiến các thành phần kinh tế, đặc biệt là các chủ thể trong vùng được giao bảo vệ rừng chưa thực sự mặn mà. Cụ thể, chưa có quy định, hướng dẫn xác định hệ số (K1) đối với trữ lượng rừng trồng để làm cơ sở cho việc thực hiện trồng rừng thay thế, dẫn đến khó khăn trong xác định chi trả DVMTR.

Một bất cập khác là quá trình bán tín chỉ carbon rừng đang gặp phải rào cản về pháp lý. Theo ông Lâm Quang Bảo - Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), rừng tự nhiên là tài sản sở hữu của Nhà nước, nên về quyền sở hữu tín chỉ carbon và chia sẻ lợi ích chưa được thể chế trong pháp luật chung. Về vấn đề này, đến nay Việt Nam vẫn chưa có hệ thống pháp luật đồng bộ, rõ ràng. Ông Bảo cho biết thêm, do chưa có sàn giao dịch tín chỉ carbon nên địa phương phải lập đề án xin ý kiến Bộ, ngành và báo cáo Thủ tướng Chính phủ phê duyệt để cho phép khai thác.

Trong khi đó, về hướng phát triển sản xuất kinh tế dưới tán rừng, cụ thể là để người dân được phép khai thác đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ để trồng cây dược liệu, hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo nghị định sửa đổi nghị định số 156/2018/NĐ-CP của Chính phủ, trong đó có quy định về cho thuê môi trường rừng để nuôi, trồng phát triển, thu hoạch cây dược liệu. Việc sớm ban hành nghị định sẽ là cơ sở để các địa phương có rừng phát triển vùng dược liệu trong tương lai.