Vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên

Ở nước ta, giám sát là một trong những phương thức kiểm soát quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước quan trọng để bảo đảm cho các chủ thể được trao quyền thực hiện đúng, đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn của mình, góp phần ngăn chặn, loại bỏ những nguy cơ, những hành vi lạm quyền, những việc làm trái quy định của các tổ chức, cá nhân trong các cơ quan Đảng, Nhà nước các cấp trong quá trình thực hiện chính sách, pháp luật, bảo đảm sự tuân thủ đúng theo chủ trương, đường lối của Đảng, Hiến pháp và pháp luật của Nhà nước, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của Nhân dân.

Hoạt động giám sát hiện nay được thực hiện bởi nhiều chủ thể, trong đó giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được ghi nhận trong đời sống chính trị - xã hội với ý nghĩa là một trong những quyền và trách nhiệm cơ bản của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên là yêu cầu cấp thiết đặt ra trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị hiện nay

Về chủ trương, đường lối của Đảng, nhiệm vụ giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần đầu tiên được đưa ra trong Nghị quyết của Bộ chính trị khóa VII về đại đoàn kết toàn dân tộc và tăng cường Mặt trận Dân tộc thống nhất (Nghị quyết số 07/NQ-TW ngày 17/11/1993): “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần được củng cố và mở rộng về tổ chức và hoạt động để thực sự là một tổ chức tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân… tham gia xây dựng, giám sát, bảo vệ chính quyền”.

Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (năm 2006), Văn kiện của Đại hội chỉ rõ: “Phát huy vai trò và tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân tham gia xây dựng đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”, Văn kiện Đại hội X của Đảng cũng đã đề ra nhiệm vụ phải “xây dựng Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và tổ chức thực hiện, kể cả đối với công tác tổ chức và cán bộ”; “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”…

Từ sau Đại hội X, các Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII, XIII… đã tiếp tục thể hiện sâu sắc hơn quan điểm, chủ trương của Đảng về vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Đặc biệt, ngày 12/12/2013, Bộ chính trị (khóa XI) đã ban hành Quyết định số 217-QĐ/TW ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội tạo cơ sở chính trị và cơ chế rõ ràng về thực hiện chức năng giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trong đó lần đầu tiên Quy chế của Đảng đã xác định đối tượng giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội là các cơ quan, tổ chức từ Trung ương đến cơ sở; cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước.

Triển khai thực hiện Quyết định số 217-QĐ/TW, Hiến pháp năm 2013, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 và các văn bản hướng dẫn, 10 năm qua công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã có nhiều bước tiến và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Nhận thức của các cấp uỷ, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân về giám sát được nâng lên; cơ sở chính trị, pháp lý của công tác giám sát được củng cố, hoàn thiện.

Công tác giám sát của Mặt trận ngày càng đi vào chiều sâu, cụ thể, chặt chẽ hơn, phát huy hiệu quả thiết thực, được cấp ủy, chính quyền ghi nhận, đánh giá cao. Nội dung, phương thức thực hiện ngày càng thực chất, tập trung vào những vấn đề quan trọng, liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân và dư luận xã hội quan tâm, bức xúc; góp phần tăng cường quyền làm chủ, sự đồng thuận của Nhân dân trong xây dựng, phát triển đất nước, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng. Vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng được khẳng định, phát huy trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội.

Tuy nhiên, chất lượng, hiệu quả công tác giám sát chưa đáp ứng được yêu cầu, chưa phát huy mạnh mẽ vai trò, sự tham gia của các thành viên Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Nhân dân. Một trong những điểm còn hạn chế trong công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thời gian qua đó là hoạt động giám sát các tổ chức Đảng và đảng viên.
 

Mặc dù Quyết định số 217-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội đã đưa các tổ chức Đảng và đảng viên vào là đối tượng giám sát cũng như đã quy định những nội dung cần giám sát đối với các tổ chức Đảng và đảng viên nhưng do nội dung này chưa được thể chế thành pháp luật và thiếu các văn bản hướng dẫn cần thiết nên thực tế cho thấy hoạt động giám sát các tổ chức Đảng và đảng viên của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội chưa được thực hiện thường xuyên, kết quả còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa phát huy được vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh.

Đây cũng là một trong những nguyên nhân chủ quan của những khuyết điểm, hạn chế trong công tác xây dựng Đảng đã được chỉ ra trong Nghị quyết số 04-NQ/TW ngày 30/10/2016 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ, đó là “Việc phát huy vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, các cơ quan truyền thông và nhân dân trong đấu tranh, ngăn chặn suy thoái, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong cán bộ, đảng viên còn hạn chế, hiệu quả chưa cao”.

Trong khi đó, đánh giá về những hạn chế trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng theo tinh thần Nghị quyết trung ương 4 khóa XII sau 5 năm thực hiện, Kết luận số 21-KL/TW ngày 25/10/2021 của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đã chỉ rõ: “Một bộ phận cán bộ, đảng viên, trong đó có cả cán bộ lãnh đạo, quản lý nhận thức chưa đầy đủ tính chất, tầm quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; chưa nêu cao tinh thần trách nhiệm, thiếu gương mẫu, phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, sa vào chủ nghĩa cá nhân, nói chưa đi đôi với làm, vi phạm kỷ luật Đảng, vi phạm pháp luật…

Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên chưa hiệu quả; chưa phát huy đầy đủ sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị trong việc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch…”

Vì vậy, với ý nghĩa là một trong những công cụ góp phần quan trọng trong kiểm soát quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước, hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiện nay phải không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả, thể hiện rõ vai trò, vị thế của Mặt trận trong công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước và hệ thống chính trị, trong đó giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên là yêu cầu cấp thiết đặt ra trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị hiện nay.

Cơ sở chính trị về vai trò giám sát củaMặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên

Trên thực tế, việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên chính là việc rèn luyện theo các tiêu chí, chuẩn mực, quy định mà Đảng đã đề ra, hay nói khác đi là rèn luyện theo những quan điểm, chủ trương đã được cụ thể hóa, thể hiện trong các văn bản, Nghị quyết của Đảng (19 điều đảng viên không được làm, 27 biểu hiện suy thoái được chỉ ra trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII…), trong đó tập trung vào tu dưỡng, rèn luyện để không vi phạm bất kỳ biểu hiện nào trong 9 biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống đã được chỉ ra trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII.

Do đó, có thể hiểu theo nghĩa rộng việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên thực chất chính là Mặt trận theo dõi, phát hiện, xem xét; đánh giá kiến nghị nhằm tác động đối với người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước như Quyết định số 217-QĐ/TW đã nêu.

Đại hội XII đã đề ra yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, chỉnh đốn Đảng với 10 giải pháp cơ bản, trong đó nhấn mạnh phải kiên quyết, kiên trì tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khoá XI về một số vấn đề cấp bách vê xây dựng Đảng hiện nay, với trọng tâm là đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá " trong nội bộ. Vì vậy, ngày 30/10/2016, tại Hội nghị lần thứ 4, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ.

Trên cơ sở đánh giá tình hình và nguyên nhân, Nghị quyết đã chỉ ra 27 biểu hiện gồm 9 biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị; 9 biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống và 9 biểu hiện về “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ và yêu cầu các cấp uỷ, tổ chức đảng cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện đồng bộ, toàn diện, có hiệu quả 4 nhóm nhiệm vụ, giải pháp, trong đó nhóm nhiệm vụ giải pháp thứ tư về phát huy vai trò của nhân dân và Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội đã chỉ rõ “Các cấp uỷ, chính quyền phải nhận thức sâu sắc, quán triệt và thực hiện nghiêm Quyết định số 217-QĐ/TW về quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội và Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị quy định về việc Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền” và “phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, của nhân dân, báo chí và công luận trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong cán bộ, đảng viên…”.

Một năm sau khi Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII được ban hành, để tích cực triển khai thực hiện Nghị quyết, ngày 3/10/2017, Ban Bí thư ban hành Quyết định số 99-QĐ/TW ban hành Hướng dẫn khung để các cấp uỷ, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái,"tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ. T

heo đó, nhân dân thực hiện giám sát đối với cán bộ, đảng viên với nhiều nội dung như giám sát về 27 biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong cán bộ, đảng viên; 19 điều quy định đảng viên không được làm; việc thực hiện cam kết tu dưỡng, rèn luyện, giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống; việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu; việc tiếp thu và khắc phục, sửa chữa khuyết điểm của cán bộ, đảng viên trong việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khoá XII…

Đồng thời, Quyết định số 99-QĐ/TW cũng hướng dẫn một trong các hình thức giám sát của nhân dân là giám sát thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, thông qua Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng là những thiết chế dân chủ ở cơ sở mà Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã trực tiếp chỉ đạo, hướng dẫn về tổ chức và hoạt động.

Sau hơn một năm triển khai Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, để phát huy hiệu quả hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân trong giám sát cán bộ, đảng viên, góp phần xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, ngày 2/2/2018, Ban Bí thư đã ban hành Quy định số 124-QĐ/TW về giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên.

Trong Quy định đã xác định rõ nội dung, phạm vi, hình thức giám sát, đặc biệt Quy định đã xác định cụ thể đối tượng giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân là “người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên”. Như vậy, lần đầu tiên Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành một văn bản về giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với đối tượng cụ thể là người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên. Đây chính là cơ sở chính trị quan trọng để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam triển khai giám sát cán bộ, đảng viên trong việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống.

Xác định tầm quan trọng của công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng trong giai đoạn mới Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ “Trong những năm tới phải đặc biệt coi trọng và đẩy mạnh hơn nữa xây dựng, chỉnh đốn Đảng toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ”¹, thực hiện đồng bộ, có hiệu quả các nhiệm vụ và giải pháp, trong đó giải pháp “Tập trung xây dựng Đảng về đạo đức” đã chỉ ra “Coi trọng kiểm tra, giám sát trong Đảng kết hợp với phát huy vai trò giám sát của cơ quan dân cử, của Mặt trận Tổ quốc, báo chí và nhân dân đối với cán bộ, đảng viên thực hiện các quy định nêu gương”².

Qua một nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về xây dựng Đảng, bước sang giai đoạn phát triển mới của đất nước, để khắc phục những hạn chế, khuyết điểm trong việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4, đưa công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng lên tầm cao mới, ngày 25/10/2021, Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ban hành Kết luận số 21-KL/TW về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”.

Kết luận số 21-KL/TW đã xác định 5 nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu, trong đó cùng với việc đổi mới nội dung, phương thức, nâng cao chất lượng hoạt động thì cần phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội. Chú trọng giám sát việc tu dưỡng rèn luyện đạo đức, lối sống và nêu gương của người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ, đảng viên và công chức, viên chức trong hệ thống chính trị…

Sau 5 năm thực hiện Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 3/10/2017 của Ban Bí thư ban hành Hướng dẫn khung để các cấp uỷ, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ, bên cạnh những kết quả đạt được còn có không ít hạn chế, trong đó Đảng đã chỉ ra “Vẫn còn tình trạng e ngại hoặc lợi dụng dân chủ trong phản ánh, góp ý trực tiếp với cấp uỷ, tổ chức đảng về những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu; một số phản ánh, kiến nghị của nhân dân chưa được xem xét kịp thời, thấu đáo.

Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu của công tác xây dựng Đảng”. Để tiếp tục thực hiện có hiệu quả Quyết định số 99-QĐ/TW gắn với thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII, ngày 9/5/2023, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận số 54-KL/TW về tiếp tục thực hiện Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 3/10/2017 của Ban Bí thư về tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái,"tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ, trong đó xác định rõ các nhiệm vụ:

+ Tăng cường thể chế hoá, cụ thể hoá và tổ chức thực hiện nghiêm, có hiệu quả Quyết định số 99-QĐ/TW gắn với Quy định số 124-QĐ/TW, ngày 2/2/2018 của Ban Bí thư về giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên, các quy định có liên quan của Đảng.

+ Phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác vận động nhân dân tích cực tham gia đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ.

+ Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đối với người đứng đầu, cán bộ lãnh đạo, quản lý và cán bộ, đảng viên trong việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống, trách nhiệm thực thi công vụ.

+ Quan tâm, kịp thời giải quyết phản ánh, kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức quần chúng khác.

Để tạo chuyển biến mạnh mẽ, đề ra những giải pháp mang tính toàn diện nhằm phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong giai đoạn mới, ngày 26/10/2022, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 18-CT/TW, trong đó đề ra nhiệm vụ: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức giám sát, phản biện xã hội theo hướng:

Chủ động, từ sớm, từ cơ sở, dân chủ, khách quan, mang tính xây dựng; có trọng tâm, trọng điểm, chú trọng giám sát theo chuyên đề, tập trung vào những chủ trương, chính sách lớn, trọng yếu, ưu tiên những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, những vấn đề dư luận xã hội quan tâm, bức xúc. Tăng cường giám sát thực hiện kiến nghị của cử tri và nhân dân; việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên. Công khai, minh bạch kết quả giám sát, phản biện xã hội theo quy định.

Nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời gian tới, Chỉ thị số 18-CT/TW xác định một trong những nhiệm vụ đặt ra cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là “tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức giám sát, phản biện xã hội”, trong đó những nội dung Mặt trận cần tập trung giám sát là: (1) Những chủ trương, chính sách lớn, trọng yếu, ưu tiên những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; (2) Những vấn đề dư luận xã hội quan tâm, bức xúc; (3) Việc thực hiện kiến nghị của cử tri và Nhân dân; (4) Việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên.

Như vậy, qua các nhiệm kỳ Đại hội gần đây của Đảng, với việc ban hành một hệ thống các nghị quyết, văn bản, có thể thấy Đảng rất coi trọng công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng một cách toàn diện cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ, trong đó nhiều lần Đảng khẳng định và đề cao vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên.

Không chỉ đề cao vai trò, Đảng cũng đặt ra trách nhiệm cho Mặt trận trong giám sát cán bộ, đảng viên và trong công tác xây dựng Đảng bởi trong hệ thống chính trị, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một trong các thiết chế kiểm soát quyền lực từ bên ngoài tổ chức Đảng và Nhà nước, hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chính là một trong những phương thức chủ yếu để Mặt trận tham gia kiểm soát quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước.

Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên nếu được thực hiện có hiệu quả sẽ góp phần hạn chế tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến’, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, từ đó làm giảm đi các nguy cơ mà Đảng đã chỉ ra, góp phần tích cực xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, một nhiệm vụ có ý nghĩa sống còn đối với sự tồn vong của Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Cơ sở pháp lý về vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên

Thể chế hóa chủ trương của Đảng về vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hiến pháp và pháp luật đã quy định giám sát là một trong những chức năng, nhiệm vụ chủ yếu của Mặt trận. Điều 3, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 đã quy định 7 quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, trong đó có những quyền và trách nhiệm như “Tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội”, “Tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước”, “Thực hiện giám sát, phản biện xã hội”… đều là những quyền và trách nhiệm lớn của Mặt trận, thể hiện vai trò quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong tập hợp, đoàn kết các tầng lớp nhân dân; trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng; trong giám sát, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên.

Điều 26 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 quy định về đối tượng, nội dung giám sát: Đối tượng giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ quan nhà nước, tổ chức, đại biểu dân cử, cán bộ, công chức, viên chức. Nội dung giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là việc thực hiện chính sách, pháp luật có liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Vì vậy, tuy đối tượng giám sát quy định trong Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không nêu cụ thể tổ chức đảng và đảng viên nhưng thực chất giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên là hoạt động có nội dung, đối tượng không nằm ngoài phạm vi giám sát của Mặt trận.

Đặc biệt, để cụ thể hóa trách nhiệm của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong công tác giám sát cán bộ, đảng viên theo chủ trương của Đảng, sau khi Ban Bí thư ban hành Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 3/10/2017 ban hành Hướng dẫn khung để các cấp uỷ, tổ chức đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái,"tự diễn biến", "tự chuyển hoá" trong nội bộ và Quy định số 124-QĐ/TW ngày 2/2/2018 về giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên, ngày 18/4/2018, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành Kế hoạch số 537/KH-MTTW- BTT để triển khai thực hiện 2 văn bản trên của Đảng, trong Kế hoạch yêu cầu ngoài công tác tuyên truyền, quán triệt Quyết định số 99-QĐ/TW và Quy định số 124-QĐ/TW trong hệ thống Mặt trận thì Mặt trận Tổ quốc các cấp cần bố trí cán bộ để tiếp nhận và xử lý thông tin phản ánh, kiến nghị, tố cáo về tham nhũng, lãng phí; thực hiện giám sát thường xuyên việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; nội dung giám sát là các biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống được xác định trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XII) về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; giám sát việc thực hiện các chuẩn mực đạo đức công vụ và đạo đức nghề nghiệp của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên.

Qua giám sát nếu phát hiện sai phạm hoặc tiếp nhận báo cáo, phản ánh về những biểu hiện suy thoái đạo đức, lối sống của của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ đảng viên thì Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp báo cáo bằng văn bản hoặc phản ánh, kiến nghị trực tiếp với cấp ủy cùng cấp xem xét, xử lý và theo dõi việc giải quyết theo quy định.

Sau khi Chỉ thị số 18-CT/TW về phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội được ban hành, ngày 5/1/2023, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành Kế hoạch số 672/KH-MTTW-BTT về thực hiện Chỉ thị với 11 nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhiệm vụ thứ tư tập trung vào đổi mới nội dung giám sát theo hướng “Lựa chọn một số nội dung để tổ chức giám sát chuyên đề trong phạm vi toàn quốc tập trung một số lĩnh vực: Giám sát thực hiện kiến nghị của cử tri và Nhân dân; giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; giám sát đối với hoạt động của đại biểu dân cử”.

Với các nhiệm vụ được thể hiện trong Kế hoạch số 672/KH-MTTW-BTT có thể thấy: chủ trương đổi mới nội dung, phương thức giám sát của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời gian tới là rất rõ ràng, thay vì tổ chức giám sát nhiều nội dung, nhiều lĩnh vực, còn dàn chải như trong thời gian qua thì việc tổ chức giám sát theo chuyên đề trong phạm vi toàn quốc và chú trọng giám sát người đứng đầu, cán bộ chủ chốt, cán bộ, đảng viên chính là điểm nhấn quan trọng, cần thiết trong đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hiện nay.
 

Chú thích:

1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H.2021, tr.180.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, H.2021, tr.184.